خیلی ها فکر می کنند کندوان روستایی در نزدیکی تونل کندوان است. تصویر و گزارش از آن زیاد دیده اند ولی موقعیت دقیق آن را نمی دانند. اما بد نیست بدانیم روستای کندوان در شمال غرب ایران واقع در ارتفاعات کوه سهند با قدمتی ۷۰۰ ساله یکی از جذابترین مکان های دیدنی و شگفتی های ایران بشمار می رود که به دلیل شکل خانه ‌های آن که به مانند کندوی عسل در دل کوه کنده شده اند به آن روستای کندوان می گویند.

در حال حاضر کندوان تنها روستای زنده صخره ای جهان است که زندگی طبیعی مردم در آن جریان دارد.

کندوان، یکی از سه روستای صخره‌ ای جهان است که این ویژگی منحصر بفرد موجب جذابیت بی ‌نظیر آن شده است. معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی‌ آن یک استثنا در دنیا به حساب می‌ آید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا هم کسی در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمی‌ کند. کندوان روستایی است بنا شده در صخره و تنها سازه این دهکده را سنگ‌ ها تشکیل می‌دهند. خانه ‌ها هرمی ‌شکل هستند و برای دام‌ ها نیز حفره ‌هایی در سنگ ‌ها بنا شده است

کندوان، یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی و منطقه‌ ای ییلاقی از رشته کوه‌های سهند است که مراتع سرسبزش عشایر زیادی را به آن جا می ‌کشاند. این روستا در فاصله ۲۲ کیلومتری جنوب شهرستان اسکو در میان دره ای با صفا و کنار رودخانه پر آبی به همین نام واقع شده است. چشمه آب معدنی کندوان نیز یکی از جاذبه ‌های این روستا محسوب می‌شود. آب این چشمه با کمترین درصد سنگینی برای درمان بیماری ‌های کلیوی بسیار مفید است. بنای خانه های این روستا از نوع معماری صخره ای است و به قرن هفتم هجری و یا حتی قبل از اسلام مربوط است، بلندی این تپه های مخروطی و هرمی شکل بیش از ۶۰ متر است و همانند کندوهای عسل در دل کوه کنده شده ‌اند.

پروفسور “دیوید رول” باستان‌ شناس مشهور انگلیسی در سفر به ایران و کشف نخستین مسیر پستی دنیا، قدمت کندوان در این مسیر را یکی از استنادات خود برای نظریه فرود آدم یکجانشینی بشر غار نشین و زندگی اجتماعی انسان ‌ها قرار داده است. بله، واقعیت دارد. این کران های مخروطی شکل که اعجاز همنشینی انسان و طبیعت را نمایش می دهد، نه یک جاذبه گردشگری ارث رسیده از پدرانمان که یک تاریخ است.

کندوان، جهان بیمانندی است که در آن، نشانی از مال من و مال تو و … دیده ‌نمی‌شود. در کندوان، آدمی سرپناه و زیستگاه خود را با بهره‌گیری از داده ‌های طبیعت و در دل آن ساخته ‌است؛ بی‌آنکه سیمای طبیعت را، برای رسیدن به خواسته خود، دگرگون یا ویران کند. در کندوان، طبیعت بستر شکل ‌گیری بافت زیستگاه را از پیش در برابر آدمی نهاده ‌است؛ و آدمی، هشیارانه این پیشکش را گرامی داشته و چیدمان خانه ‌ها را، همخوان با طبیعت پیش روی خود، با زیبایی و کارآیی درخور، سازمان‌ داده‌ است. کالبد از پیش آماده سنگی، هر ‌آنجا که بایسته است، با پله ای چوبی و دیواره‌ های آجری، کامل ‌شده ‌است و اتاقها، از درون با راهروهایی که در سنگ کنده‌ شده، به ‌هم راه‌ می‌یابند.

کندوان، گوهر پنهان آذربایجان و سومین روستای صخره ای جهان است که دوتای دیگر، یکی در کاپادوکیای ترکیه و دیگری در داکوتای آمریکاست. اما این روستا تنها روستای صخره ای جهان است که هنور مردم در آن ساکنند و زندگی در آن جریان دارد. امروزه ساکنان این روستا بیش از ۱۱۷ خانوار هستند که جمعیتی حدود ۷۰۰ نفر را شامل میشود. داخل خانه ها کوچک و ساده اما تمیز است. هر کدام به فراخور صاحبش چند اطاق کوچک دارد که با طاقچه و پرده و چند پشتی تزیین گشته است. خانه ها عموما چند طبقه هستند. طبقه اول برای آغل حیوانان تعبیه شده و طبقه بعدی برای سکونت آماده میشود. خانه ها مانند روستاهای تپه ای بصورت پلکانی هستند و کوچه های باریک با شیب تند، آنها را به هم متصل میکند.

اینجا کندوان است ؛ روستایی شگفت آور و حیرت انگیز از هزاران روستای شگفت آوری که در گوشه و کنار ایران زمین چون گوهری در صدف فراموشی و خاموشی پنهان مانده اند. برای رسیدن به کندوان باید از اسکو بگذری ؛ اسکو و باغهای حیرت انگیز گردویش. اسکو و مردم با صفای دامنه سهند. در کندوان هر چه هست سنگ است و صخره. مردم کندوان زندگی خود را در حفره هایی سر می کنند که معماری حیرت آورش نام این روستای کوچک را زبانزد جهانیان کرده است و افسوس که کسی را دغدغه آن نیست تا این روستای شگفت را آنچنان که هست به دیگران معرفی کند. محلی ها کندوان را کندجان می گویند؛ استعاره از شباهت خانه های کله قندی شان به کندوی عسل. آنها خانه هایشان را هم کران می نامند.

کران های بی نظیری که نمونه اش تنها در گورمه ترکیه دیده می شود و حالا به شکل بی رحمانه ای به محاصره تیرهای برق و سیم های زمخت و سیاهشان درآمده اند و به دلیل افزایش جمعیت روستا، اهالی مجبور شده اند با ساختن خانه هایی از آجر و سیمان نظم طبیعی اش را به هم بزنند و کسی نیست که از این ناهمخوانی دهشتناک و بی معنا دلش به درد نیاید. گرچه به امکانات توریستی کندوان تا حدودی توجه شده و سنگفرش خیابانش بازسازی شده است و برای آب شفا بخشش چاره ای اندیشیده اند، اما این مقدار برای این میراث ۳ هزار ساله نیاکان بسیار کم و بی مقدار است.

درباره تعداد خانه ها شاید به علت پیوستگی نتوان تعداد دقیق آنها را حدس زد، اما به نظر می رسد خانه های این روستا در حدود ۱۰۰ واحد باشند که در هر کدام دو یا سه طبقه خانه ساخته شده و در هر طبقه معمولا یک خانواده زندگی می کنند. در بعضی خانه ها علاوه بر اتاقها، با دقت و حوصله بالکن وسیع و کشیده ای نیز جلوی پنجره ها کنده و درست کرده اند. درها و پنجره های باریک به این بالکن ها باز می شوند و زنان با ذوق روستا در قسمتهایی از این بالکن ها گلدان های شمعدانی قرار داده اند و در مواقعی بندی بر این بالکن ها کشیده اند و لباس های رنگارنگشان را روی آن پهن می کنند تا خشک شود.

تقریبا تمام خانه ها را با تیشه دستی کنده اند، ولی چنان با ظرافت و دقتی این کار را کرده اند که باور کردنی نیست. دیوارها، تاقچه ها، جای درها و پنجره ها چنان استادانه کنده شده اند که بیشتر به وهم می ماند تا واقعیت. خوشبختانه جنس سنگها چنان محکم است که با تراشیدن آنها باز هم می توانند چند طبقه روی هم را دوام بیاورند. بعضی خانه ها هم در کوه های بزرگ و به هم چسبیده و به صورت پشت به پشت یا پهلو به پهلوی هم ساخته شده اند که در مواردی، این خانه ها با یک دریچه کوچک به یکدیگر متصلند و ساکنان از طریق همین گذرگاه ها با یکدیگر ارتباط دارند.

همه پوشش ها و زیراندازهای خانه ها اعم از فرشها، گلیم ها، پالازها، چهل تکه ها و پرده ها محصول دستان هنرمند زنان روستاست. هر صبحی که فرا می رسد، خانمها شروع به آب و جارو و خانه تکانی می کنند. گلیم ها و چهل تکه های رنگارنگ، در بلندای ستیغ کوه های سهند بر دست زنان روستا تکان می خورد و سمفونی تکرار ناپذیر رنگها را به تصویر می کشند. در همان زمان اگر در کوچه های تنگ و باریک کندوان گذر کنی، بوی نان محلی در فضا متراکم است.

کندوان، با اشکال و بافتهای معماری باستانی از جمله نمونه های منحصر به فرد بناهای صخره ای در جهان است که در نزدیکی شهر تبریز در دامنه کوه های زیبای سهند واقع است. سهند به خاطر برف و باران فراوان سرچشمه رودهای متعددی است که یا جلگه های داخلی را مشروب می کند یا به دریاچه ارومیه می ریزد. آب و هوای خوش این منطقه سبب حاصلخیزی خاک اطراف روستای کندوان می گردد. معاش مردم این روستای حدود ۱۱۷ خانواری از محل دامداری است و کشاورزی و تا حدودی صنایع دستی است.

مرغوب ترین کشتزارهای اهالی کندوان در مقابل روستا، بر روی دشتی مرتفع و زیر بنا قرار دارد. دره شمالی جنوبی سرسبز کندوان یکی از خوش آب و هوا ترین و زیباترین نقاط کوهستانی ایران به شمار می رود که علاوه بر نهری نسبتا بزرگ دارای چشمه های آب معدنی نیز هست که دارای خواص پزشکی فوق العاده بوده و احتمالا در دفع سنگ کلیه بی تاثیر نیست. همچنین مراتع سرسبز کوههای سهند از مهمترین مراکز دامداری و دامنه های اطراف کندوان یکی از بهترین نقاط پرورش دام در ایران به شمار می رود. انواع سبزی ها و گیاهان دارویی خشک و گردو و عسل و آلو و شاه دانه و شیره انگور و … از جمله محصولات کشاورزی این روستای تاریخی است و ناگفته نماند که عسل از مهم‌ترین سوغات این روستا است.

هجوم گردشگران برای مشاهده این روستای تاریخی ایران، موجب شده تا در کندوان هتلی هم ساخته اند. هتلی به سبک همان “کران”های کندوان؛ از سنگ و صخره. می گویند سنگ های کوه را ۹ سال کنده اند تا بتوانند هتلی ۵ ستاره در آن بنا کنند. تراش سنگ با دست، آن هم درقرن ۲۱ ! این هتل ۱۰ اتاقه که یکی از ۳ هتل سنگی جهان است دارای یک ویژگی منحصر به فرد نسبت به دو هتل همتای خود در آمریکا و ترکیه است. هتل کندوان تنها هتل سنگی جهان است که در دل جمعیت و زندگی روزمره مردم بنا شده است چرا که دو هتل دیگر در نقطه ای دور از شهر و خانه ها ساخته شده اند. این هتل امروز به یکی از مهمترین جاذبه های کندوان بدل شده است.